Cywilna odpowiedzialność pracodawcy wobec pracownika z tytułu szkody spowodowanej wypadkiem przy pracy czy warunkami pracy związana jest z faktem niezapewnienia bezpiecznych warunków pracy i występowaniem związku przyczynowego między jego zaniedbaniem a szkodą. Dla jego odpowiedzialności na gruncie prawa cywilnego wystarcza stwierdzenie winy niezidentyfikowanego sprawcy nazywanej "winą bezimienną, anonimową lub bezprzedmiotową", albo tylko związanie ryzykiem.
Na wstępie rozważań wskazać należy, iż pracownik nie może dochodzić roszczeń na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy zanim nie zostaną rozpoznane jego roszczenia o te świadczenia na podstawie przepisów ustawy wypadkowej (tj. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych). Odpowiedzialność cywilnoprawna pracodawcy ma charakter uzupełniający. Uzasadnia ją ustalenie, że świadczenia z ustawy wypadkowej nie rekompensują w całości poniesionych przez poszkodowanego strat na osobie, a nadto, że istnieje cywilnoprawna podstawa odpowiedzialności pracodawcy (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1998 r., II UKN 155/98, OSNP rok 1999, nr 15, poz. 495).
Dopuszczalne jest zatem dochodzenie przez pracownika od pracodawcy roszczeń uzupełniających z tytułu wypadków przy pracy opartych na przepisach prawa cywilnego (art. 415, 444 i 445 KC). Zaznaczyć jednak trzeba,że pracownik występując z takim powództwem, nie może jednak w postępowaniu sądowym powoływać się jedynie na fakt wypadku przy pracy, czy choroby zawodowej. Pracownik obowiązany jest wykazać w postępowaniu sądowym wszystkie przesłanki prawne odpowiedzialności odszkodowawczej, tj. ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego, poniesioną szkodę (uszczerbek na zdrowiu) oraz związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody.
Pracownik, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek spowodowanej warunkami pracy choroby, nie będącej chorobą zawodową, może z mocy art. 300 KP dochodzić od zakładu pracy roszczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów prawa cywilnego w granicach przewidzianych w ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz 144). Również jednak w przypadku dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych z tytułu warunków pracy pracownik obowiązany jest wykazać w postępowaniu sądowym wszystkie przesłanki prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej pracodawcy.
Bezpieczne higieniczne warunki pracy
Na pracodawcy spoczywa obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Stanowisko doktryny jasno wskazuje, iż obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest konstytucyjnym obowiązkiem pracodawcy (art. 66 ust. 1 Konstytucji), a także stanowi podstawową zasadę prawa pracy (art. 15 KP), rozwiniętą szczegółowo w art. 207-237 15 KP (Eliza Maniewska, Komentarz do art. 94 Kodeksu pracy). Mimo brzmienia regulacji zawartych w całym dziale dziesiątym KP i innych przepisach w zakresie bhp, ustawodawca zdecydował się wskazać w art. 94 KP obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenia systematycznych szkoleń pracowników w zakresie bhp. W omawianym zakresie zachowuje aktualność wyrok SN z dnia 19 grudnia 1980 r. (I PR 87/80), w którym akcentuje się obowiązek zapewnienia pracownikowi faktycznego bezpieczeństwa. Przy czym obowiązek ten jest niezależny od możliwości finansowych pracodawcy. Powinien on, zapewniając bezpieczne i higieniczne warunki pracy, respektować aktualne osiągnięcia nauki i techniki.
Wina pracodawcy
Prawo cywilne w zakresie deliktów prawa cywilnego rozróżnia, analogicznie jak prawo karne, dwie postacie winy: winę umyślną, dolus i nieumyślną - niedbalstwo, culpa. Wina umyślna zachodziła będzie wtedy, gdy sprawca chce (dolus directus) wyrządzić drugiemu szkodę (czyli: ma świadomość szkodliwego skutku swego zachowania się i przewiduje jego nastąpienie, celowo do niego zmierza) lub co najmniej świadomie godzi się na to (dolus eventualis - por. Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania (...), s. 200; G. Bieniek (w:) Komentarz (...), s. 218; Z. Banaszczyk (w:) Kodeks (...), s. 1214).
Wina nieumyślna zachodziła będzie wówczas, gdy sprawca wprawdzie przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć albo też nie przewiduje możliwości nastąpienia tych skutków, choć powinien i może je przewidzieć. W obu formach mamy do czynienia z niedbalstwem (culpa), bowiem w prawie cywilnym, odmiennie niż w prawie karnym, obie postaci winy nieumyślnej sprowadza się do niedbalstwa (por. Z. Masłowski (w:) Kodeks (...), s. 983; W. Dubis (w:) Kodeks (...), s. 699) (Agnieszka Rzepecka-Gil, Komentarz do art. 415 Kodeksu cywilnego).
Winę nieumyślną sprawcy uznaje się w dwóch sytuacjach. Z dezaprobatą spotyka się zachowanie, gdy sprawca nie chce postępować bezprawnie i chociaż przewiduje taką możliwość, nie godzi się na ten skutek, bezpodstawnie sądząc, że go uniknie (lekkomyślność, rażące niedbalstwo). Ujemna ocena dotyczy także sytuacji, gdy sprawca jest nieświadomy tego, że jego zachowanie może być bezprawne, chociaż miał możliwość i powinność dokonania właściwej oceny sytuacji, gdyby działał z dostateczną starannością (niedbalstwo) (Andrzej Olejniczak, Komentarz do art. 415 Kodeksu cywilnego). Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 3 września 2013 r. VII P 8/11
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.