Zażalenie jest drugim, oprócz apelacji, zwykłym środkiem odwoławczym, gdyż przysługuje od orzeczeń jeszcze nieprawomocnych. Jest środkiem w toku instancji ostatecznym, albowiem od orzeczenia sądu II instancji wydanego w następstwie wniesienia zażalenia w zasadzie nie przysługuje już dalsze odwołanie. Zażalenie w przeciwieństwie do apelacji nie jest środkiem w pełni dewolutywnym. Następstwem bowiem jego wniesienia nie zawsze jest przeniesienie postępowania do sądu wyższej instancji. W sytuacjach przewidzianych w przepisach, zażalenie rozpoznaje sąd I instancji. Jest to uzasadnione charakterem orzeczeń podlegających zaskarżeniu zażaleniem, które nie dotyczą istoty sprawy, ale zagadnień wypadkowych lub odnoszących się do samego postępowania. Zażalenie ma na celu ostateczne rozstrzygnięcie tych kwestii, wynikłych w toku postępowania co do istoty sprawy. Celem postępowania wywołanego wniesieniem zażalenia jest wyłącznie kontrola orzeczeń sądu I instancji, wydanych w toku postępowania lub formalnie kończących to postępowanie, a nie kontynuacja rozpoznania sprawy co do istoty. Ponieważ zażalenie przysługuje na postanowienia i zarządzenia przewodniczącego, a rozstrzygnięcia te stają się skuteczne z chwilą ogłoszenia lub jeżeli ogłoszenia nie było - z chwilą podpisania sentencji, wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia.
Wnoszący zażalenie może mieć interes w zaskarżeniu orzeczenia, gdy nie uwzględnia ono jego żądania w całości lub gdy orzeczenie nie zapewnia mu wszystkich tych korzyści, jakich można było spodziewać się w danej sytuacji.
W sprawach o roszczenia majątkowe należy wskazać wartość przedmiotu zaskarżenia, gdyż jest to niezbędne do ustalenia opłat sądowych. W zażaleniu można zgłosić również dalsze wnioski, jak np. o przyznanie kosztów, wstrzymanie wykonania zaskarżonego postanowienia, o przeprowadzenie dowodów.
Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:
1) zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie;
2) odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;
3) oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;
4) rygor natychmiastowej wykonalności;
5) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;
6) stwierdzenie prawomocności orzeczenia;
7) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia;
8) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;
9) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;
10) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;
11) zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, wymiar opłaty, zwrot opłaty lub zaliczki, obciążenie kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w nakazie zapłaty, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego i należności świadka;
12) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;
13) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;
14) odrzucenie zażalenia;
15) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego.
Termin
Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia postanowienia.
Wymagania
Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów.
Praktyka
Wniesienie apelacji wyłącza dopuszczalność zażalenia na postanowienie o kosztach procesu zawarte w wyroku, niezależnie od kolejności składania tych środków odwoławczych. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 kwietnia 2013 r. III CZP 15/2013
Stronie przysługuje zażalenie na orzeczenie w przedmiocie częściowego umorzenia postępowania zawarte w wyroku w przypadku zaskarżenia przez tę stronę wyroku apelacją w części rozstrzygającej sprawę merytorycznie. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 lutego 2013 r. III CZP 103/2012
Postanowienie sądu pierwszej instancji odmawiające odrzucenia pozwu nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie. Z tego też względu również postanowienie sądu drugiej instancji oddalające zażalenie na to postanowienie nie może być uznane za kończące postępowanie w sprawie. Po jego wydaniu postępowanie toczy się dalej i zostanie zakończone orzeczeniem merytorycznym albo formalnym kończącym to postępowanie. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 23 lutego 2012 r. II CSK 499/2011
Brak jest podstaw do przyjęcia, że istnieje możliwość złożenia wielu zażaleń na to samo postanowienie przez tę samą stronę. Okoliczność, iż zażalenie zostało złożone w dwóch pismach procesowych sporządzonych odrębnie przez stronę osobiście i jej pełnomocnika nie zmienia faktu, iż w istocie oba te pisma stanowią łącznie jeden środek zaskarżenia. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 4 października 2010 r. I ACz 881/2010
W razie zażalenia na zawarte w wyroku postanowienia w przedmiocie kosztów postępowania, wartość przedmiotu zaskarżenia zależy od wysokości tych kosztów, nie zaś od wartości przedmiotu sporu w sprawie zasadniczej. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 25 maja 2010 r. I CZ 9/2010
Na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej nie przysługuje zażalenie. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 kwietnia 2010 r. III CZP 10/2010
Od postanowienia sądu pierwszej instancji o odrzuceniu pozwu w części przysługuje zażalenie chociażby postanowienie to zostało zamieszczone w wyroku; zażalenie to podlega stosownej opłacie niezależnie od opłaty od apelacji wniesionej od zawartego w wyroku rozstrzygnięcia o dochodzonym roszczeniu. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 3 lutego 2009 r. I PZP 5/2008
Na postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłych, w tym biegłych psychiatrów, zażalenie nie przysługuje. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 września 2008 r. II AKz 716/2008
Na zarządzenie przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji o zwrocie wniosku o udzielenie zabezpieczenia przysługuje zażalenie. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 sierpnia 2008 r. III CZP 65/2008
Na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji zażalenie nie przysługuje. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 marca 2008 r. III CZP 11/2008
Na postanowienie o odrzuceniu wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia opłaty od apelacji zażalenie nie przysługuje. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 4 stycznia 2008 r. III CZP 119/2007
Bieg terminu do wniesienia zażalenia nie ulega przerwaniu ani przedłużeniu ze względu na złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Ustanowienie przez sąd pełnomocnika z urzędu po upływie terminu do wniesienia zażalenia, może stanowić okoliczność uzasadniającą przywrócenie terminu. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 12 kwietnia 2007 r. I PZ 1/2007
Zażalenie do Sądu Najwyższego
Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji.
Postanowienia sądu drugiej instancji
Na postanowienia sądu drugiej instancji, których przedmiotem są oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zwrot kosztów procesu, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu, z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji.
Akta sprawy wraz z zażaleniem sąd pierwszej instancji przedstawia sądowi drugiej instancji po doręczeniu zażalenia stronie przeciwnej, a w przypadkach gdy ustawa przewiduje doręczenie zaskarżonego postanowienia tylko jednej ze stron albo niezwłocznie po złożeniu zażalenia bez doręczenia go stronie przeciwnej. Odpowiedź na zażalenie może być wniesiona wprost do sądu drugiej instancji w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zażalenia.
Jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, może na posiedzeniu niejawnym, nie przesyłając akt sądowi drugiej instancji, uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.
Wstrzymanie wykonania zaskarżonego postanowienia
Sąd pierwszej instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Postanowienie takie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia sąd drugiej instancji uzasadnia z urzędu postanowienie kończące to postępowanie.
Do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę, odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego dla niej ustanowionego i skazania na grzywnę następuje w składzie jednego sędziego.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.