Wypowiedzenie i rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji

Wypowiedzenie i rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji

Warto mieć na uwadze, że zawarcie umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy nie jest bezwzględnie konieczne, ponieważ zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej wynika już z pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy i ochrony jego mienia (art. 100 § 2 pkt 2 KP), a także z zakazu przewidzianego w odrębnych przepisach (art. 1014 KP w związku z przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.). Zawarcie autonomicznej umowy prawa pracy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy (art. 1011 § 1 KP) gwarantuje pracodawcy możliwość dochodzenia naprawienia szkody na zasadach pracowniczej odpowiedzialności materialnej, określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym, także wtedy, gdy pracownik nie wyrządza szkody pracodawcy przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, ale również w związku z prowadzeniem poza lub obok pracodawcy działalności konkurencyjnej w ramach stosunku pracy, na innej podstawie prawnej lub na rzecz jakiegokolwiek podmiotu konkurencyjnego (art. 1012 § 1 KP).

Szczególne znaczenie ma zawarcie odrębnej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, którą zawierają pracodawca i pracownik, który w ocenie pracodawcy ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Bez zawarcia takiej umowy nie byłoby „pracowniczych” podstaw potencjalnej odpowiedzialności byłego pracownika za szkody wyrządzone byłemu pracodawcy wskutek podjęcia działalności konkurencyjnej po ustaniu stosunku pracy.

Ocena ryzyka uzyskania przez pracownika lub możliwości jego bezpośredniego dostępu do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, należy do pracodawcy, który we własnym zakresie ocenia i kalkuluje znaczenie należących do niego informacji, jako potencjalnie szczególnie istotnych, których ujawnienie w szczególności podmiotom konkurencyjnym mogłoby narazić go na szkodę. Przyjmuje się zatem, że przesłanki, okoliczności i potrzeba zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy należą do uprawnień pracodawcy, w którego interesie leży zabezpieczenie jego konkurencyjnych interesów przez zawarcie z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.

To, że w umowie o zakazie konkurencji strony określają okres obowiązywania zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy oraz wysokość odszkodowania (art. 1012 § 1 KP), z zastrzeżeniem przepisów § 2 i 3, nie oznacza, że strony stosunku pracy nie mogą uzgodnić innych postanowień umownych, w tym umożliwiających rozwiązanie lub inne modyfikacje umowy o zakazie konkurencji, w tym także ustanie zakazu konkurencji przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej po ustaniu stosunku pracy.

Przepis art. 1012 § 2 KP wyraźnie dopuszcza ustanie obowiązywania zakazu konkurencji przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa o zakazie konkurencji w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. Regulacja ta wprawdzie nie przesadza o wcześniejszym ustaniu obowiązywania zakazu konkurencji, ale legitymizuje wprowadzenie do umowy o zakazie konkurencji klauzul uprawniających pracodawcę do wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji, jeżeli w jego ocenie ustaje potrzeba i przyczyny uzasadniające dalsze obowiązywanie zakazu konkurencji. Oznacza to, ze pracodawcy nie można odmówić prawa domagania się zawarcia umowy o zakazie konkurencji, w tym uzgodnienia sposobów wcześniejszego jej ustania lub modyfikacji zakazu konkurencji w razie ustania przyczyn, które w ocenie pracodawcy prowadziły do zawarcia takiej umowy. W takim postrzeganiu sprawy, umowa o zakazie konkurencji jest jednostronne uwarunkowana interesem pracodawcy, który może nawet subiektywnie oceniać, że należące do niego informacje są szczególnie ważne dla jego konkurencyjnej pozycji, a ich ujawnienie mogłoby narazić go na szkodę. Istotne jest to, że taka ocena nie należy do pracownika, który nie może domagać się zawarcia umowy o zakazie konkurencji nawet wtedy, gdyby dostrzega potrzebę lub uzasadnienie zawarcia umowy o zakazie konkurencji ze względu na dostęp do informacji, które ocenia jako istotne dla pracodawcy. Pracownik nie może także żądać rozwiązania umowy o zakazie konkurencji nawet wtedy, gdy uważa, że przyczyny zawarcia takiej umowy ustały, chyba że co innego uzgodniły strony w umowie o zakazie konkurencji. Skoro zatem przesłanki i potrzeba zawarcia umowy o zakazie konkurencji zależą od pracodawcy, to do niego należy również propozycja wprowadzenia do zawieranej umowie o zakazie konkurencji sposobów jej wcześniejszego rozwiązania, prowadzących do ustania zakazu konkurencji i zwolnienia się z obowiązku wypłaty odszkodowania na warunkach uzgodnionych z pracownikiem, który po zastrzeżonym ustaniu zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej jest wzajemnie zwolniony z jego dalszego przestrzegania.

Skorzystanie z wzajemnie uzgodnionego w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy uprawnienia pracodawcy do jej wypowiedzenia nie wymaga wskazania ani istnienia szczególnej lub konkretnie wskazanej w tej umowie przyczyny ustania zakazu konkurencji, a dopuszczalność wcześniejszego wypowiedzenia terminowej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy w okolicznościach przewidzianych w tej umowie nie jest sprzeczna z przepisami ani z zasadami prawa pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., I PK 398/03, OSNP 2005 nr 1, poz. 5). Oznacza to, że nie ma podstaw prawnych do pozbawienia lub istotnego ograniczenia dopuszczalności uzgodnienia sposobów wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji lub takich jej modyfikacji, które prowadzą do wcześniejszego ustania obowiązywania zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej przez pracownika oraz zwolnienia pracodawcy z obowiązku dalszej wypłaty odszkodowania pracownikowi. Wymaga to wprowadzenia do umowy o zakazie konkurencji uzgodnionego sposobu jej rozwiązania z powodu ustania należących do oceny pracodawcy przyczyn ustanowienia takiego zakazu (art. 1012 § 2 KP).

Nie ma zatem przeszkód prawnych wprowadzenie do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy klauzul pozwalających na wcześniejsze jej rozwiązanie i wzajemne ustanie obowiązków wynikających z takiej umowy, w tym ustanie zakazu konkurencji przed upływem terminu, na jaki umowa była zawarta, w razie ustania należących do oceny pracodawcy przyczyn ustanowienia takiego zakazu.

Rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji nie wymaga wykazania, że ustały przyczyny uzasadniające wprowadzenie zakazu konkurencji, ponieważ zarówno wprowadzenie, jak i ustanie takich przyczyn zależy od ocen, kalkulacji i przekonania pracodawcy, które nie podlegają weryfikacji sądowej, chyba że strony uzgodniły i nazwały konkretne przyczyny lub okoliczności ustania dalszego obowiązywania umowy o zakazie konkurencji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r., II PK206/09, i powołane w nim orzecznictwo). Legalność uzgodnienia w umowie o zakazie konkurencji sposobu wcześniejszego jej wypowiedzenia wykazuje przy tym podobieństwo do możliwości umownego zastrzeżenia dopuszczalności wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę na czas określony za dwutygodniowym wypowiedzeniem (art. 33 KP), które nie wymaga przecież wskazywania przyczyn uzasadniających wcześniejsze ustanie terminowego stosunku pracy w tym zastrzeżonym trybie.

Tylko wówczas, gdy zawarta umowa o zakazie konkurencji nie zawiera adekwatnych klauzul umożliwiających jej wcześniejsze ustanie lub rozwiązanie, to pracodawca nie może jej jednostronnie rozwiązać nawet wtedy, gdy nie obawia się już ujawnienia należących do niego informacji, które przestają być dla jego interesów „szczególnie ważne” lub mogące narażać go na wyższą szkodę po ustaniu stosunku pracy aniżeli obowiązek dalszej wypłaty pracownikowi odszkodowania po ustaniu stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1998 r., I PKN 121/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 342). W takich przypadkach okolicznością wykluczającą dopuszczalność i legalność wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji jest niewywiązywanie się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania (art. 1012 § 2 in fine KP), które następuje bez zawarcia porozumienia z pracownikiem lub skorzystania z zastrzeżonego w umowie o zakazie konkurencji sposobu wcześniejszego jej rozwiązania.

Wprowadzenie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy dopuszczalności wypowiedzenia, „jeżeli utrzymywanie zakazu konkurencji wobec pracownika utraci dla pracodawcy znaczenie” jest przesłanką wystarczająco konkretną i nie naruszającą istoty zobowiązania stron tej umowy. Umowa o zakazie konkurencji ma na celu ochronę pracodawcy przed stwarzającą dla niego zagrożenie konkurencją byłego pracownika, który w zamian otrzymuje odszkodowanie za powstrzymywanie się od działań konkurencyjnych.

Dopuszczalność wypowiedzenia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy w terminie przypadającym po zakończeniu umowy o pracę powinna być wyraźnie uzgodniona w umowie o zakazie konkurencji, co jest szczególnie istotne dla pracownika, który po rozwiązaniu stosunku pracy często podejmuje działalność niekonkurencyjną, stosując się do zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 7 czerwca 2011 r. II PK 322/10

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Dodaj komentarz