Niedozwolone klauzule w umowie, regulaminie, wzorcu czy formularzu

Polecamy Państwa uwadze nasze opracowanie dotyczące postępowania przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów TUTAJ.

Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

Ogólne warunki umów to sformalizowane zbiory ogólnych postanowień umownych uporządkowanych oraz usystematyzowanych według schematu przyjętego przez podmiot opracowujący ten wzorzec. Wzór umowy to z reguły formularz określający treść konkretnej umowy, w którym pozostawia się puste miejsca na zmienne elementy umowy. Regulamin pełni funkcję podobną do ogólnych warunków umów i określa funkcjonowanie czegoś, zasady korzystania z czegoś, tryb postępowania.

Wzorzec umowy, regulamin i ogólne warunki umowy powinny być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Zasada ta, nazywana jest w doktrynie zasadą transparentności wzorca. Zrozumiałość dotyczy zarówno jego treści, jak i formy, natomiast jednoznaczność odnosi się wyłącznie do treści. Wymaganie jednoznaczności ma zapobiegać sformułowaniom, które mogą prowadzić do wieloznaczności tekstu. Jest ono spełnione tylko wtedy, gdy postanowienia nie budzą wątpliwości co do ich znaczenia; innymi słowy, gdy wynika z nich tylko jedna interpretacja. Punktem odniesienia jest przy tym przeciętny, typowy konsument.

Umowa o charakterze ciągłym

Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania ustawowe, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Do zmiany treści stosunku umownego przez wydanie wzorca niezbędne jest wprowadzenie klauzuli modyfikacyjnej w treści umowy albo wzorca umownego, które są źródłem tego stosunku. Treść klauzuli musi zatem wskazywać okoliczności, które mogą być podstawą zmiany umowy przez wydanie wzorca, a ponadto okoliczności te powinny uzasadniać taką zmianę w świetle obiektywnej ich oceny. Przykładowo, klauzula, która posługiwałaby się tylko pojęciem „istotne powody” bez ich konkretyzacji, nie odniosłaby skutku ze względu na jej zbyt duża ogólność. Zmianie mogą podlegać wyłącznie stosunki umowne o charakterze ciągłym, a więc takie, w których rozmiar świadczeń przynajmniej jednej strony jest uzależniony od czynnika czasu, np. umowy rachunku bankowego, ubezpieczenia, najmu lub dzierżawy. Należą do nich takie stosunki umowne, w których choćby po jednej stronie występuje zobowiązanie do świadczenia ciągłego, to zaś polega na określonym stałym zachowaniu się dłużnika przez czas trwania stosunku ciągłego

Sprzeczność umowy z wzorcem i wykładnia

W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową. Pierwszeństwo mają te postanowienia umowy, które to zostały uzgodnione w toku pertraktacji prowadzących do jej zawarcia, przed postanowieniami samego wzorca jako że o treści stosunku prawnego wynikającego z umowy rozstrzyga przede wszystkim wola stron. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Niedozwolone klauzule

Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.  Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Aby określone postanowienie umowy mogło zostać uznane za „niedozwolone postanowienie umowne”, spełnione muszą zostać cztery warunki:

- umowa musi być zawarta z konsumentem,

- postanowienie umowy „nie zostało uzgodnione indywidualnie”,

- postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy,

- postanowienie sformułowane w sposób jednoznaczny nie dotyczy „głównych świadczeń stron”.

Dla uznania klauzuli za niedozwoloną poza kształtowaniem praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, musi ona rażąco naruszać jego interesy. Przyjmuje się, że postanowienia umowy rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie, znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron.  Nie dopuszcza się możliwości uznania za klauzulę niedozwoloną postanowień określających główne świadczenia stron, gdy zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. Reguły ochrony interesów konsumenta powinny ustąpić wobec jednoznacznie określonego zamiaru stron co do ukształtowania tych podstawowych elementów zobowiązania. Ograniczenie zakresu zastosowania tej przesłanki negatywnej odpowiada przekonaniu, że każdy podmiot zawierający umowę (także konsument) powinien mieć świadomość wiążącego charakteru takiej przedmiotowo istotnej klauzuli (nawet, gdy ta jest dla niego rażąco niekorzystna), jeżeli brak wątpliwości co do skutku prawnego zamierzonego przez strony.

Za sprzeczne z dobrymi obyczajami są uznawane te postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób nie pozwalający na realizację takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność rzetelność i fachowość, w tym takie, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku prawnego, nierównomiernie rozkładając między nimi uprawnienia i obowiązki, powodując istotną i nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta, przy czym dla uznania ich za niedozwolone muszą one rażąco naruszać interes - majątkowy, osobisty - konsumenta.  Przyjmuje się, że istotą dobrego obyczaju jest również szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka a z dobrymi obyczajami sprzeczne jest takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Z kolei naruszenie interesów konsumenta, aby było istotne z punktu widzenia badanej przesłanki abuzywności, powinno być rażące czyli doniosłe i znaczące. „Interesy” konsumenta rozumiane są tutaj dość szeroko. Poza niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta, badając tę przesłankę należałoby również uwzględnić także niewygodę organizacyjną, stratę czasu jak również nierzetelne traktowanie oraz nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta. 

Miejsce spełnienia świadczenia powinno być wyraźnie i jednoznacznie wskazane w umowie, lub wynikać z ustawy. Uzależnienie treści umowy- i to w zakresie głównego świadczenia- wyłącznie od  decyzji sprzedającego narusza dobre obyczaje. Miejsce spełnienia świadczenia może mieć ogromne znaczenie dla nabywcy, w skrajnych przypadkach czyniąc dla niego świadczenie pozwanego bezwartościowym, a tym samym kwestionowane postanowienie rażąco niekorzystnie kształtuje prawa i obowiązki pozwanego. Przy tak skonstruowanym postanowieniu nic nie stoi na przeszkodzie, aby pozwany wskazał miejsce odbioru pojazdu chociażby poza granicami kraju.

Postanowienie narzucające z góry akceptację przez konsumenta wszystkich treści zawartych w regulaminie i to niezależnie od tego czy są zgodne z prawem narusza dobre obyczaje. W takim wypadku postanowienie wprowadzałoby konsumenta w błąd, iż te rażąco niekorzystne dla niego warunki wiążą go z uwagi na złożenie przez niego zamówienia równoznacznego ze zgodą na wszystkie postanowienia i informacje zawarte w regulaminie.

Pojęcie „główne świadczenia stron” należy interpretować wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych. Nie zalicza się do grupy „głównych świadczeń stron” świadczeń ubocznych (np. odsetki za opóźnienie). Nie zalicza się również postanowień, których zastosowanie wywiera wpływ na wysokość świadczenia, w tym świadczeń głównych, np. postanowienia zawierające klauzule waloryzacyjne, chodzi bowiem o postanowienia bezpośrednio „określające” główne świadczenia, a nie takie, które tylko pośrednio łączą się z nimi.

Ponieważ ochrona przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi jest oparta na modelu przeciętnego konsumenta, zatem wszelkie postanowienia, co do których istnieją wątpliwości, co do ich nieprecyzyjności czy też wprowadzania konsumentów w błąd, należy oceniać biorąc pod uwagę przeciętnego konsumenta, a więc konsumenta o średnim poziomie inteligencji, posiadającego średni zasób wiedzy.

Określenie „rażący” odnosi się do wypadków znacznego, szczególnie doniosłego odbiegania przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków. Jako kryteria oceny przyjmuje się wielkość poniesionych lub grożących strat (kryterium obiektywne), a także względy subiektywne, związane z przedsiębiorcą lub konsumentem.

Ocena umowy z dobrymi obyczajami

Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Przykładowy katalog klauzul niedozwolonych (tzw. szarych)

 W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

 1) wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;

 2) wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;

 3) wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony;

 4) przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy;

 5) zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta;

 6) uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;

 7) uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie;

 8) uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;

 9) przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy;

 10) uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;

 11) przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową;

 12) wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania;

 13) przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy;

 14) pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;

 15) zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia;

 16) nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy;

 17) nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego;

 18) stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia;

 19) przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia;

 20) przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy;

 21) uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności;

 22) przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta;

23) wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

 

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Dodaj komentarz